۲۶ مهر ۱۴۰۲
خلاصه
(۱) گرما و فروپاشی اقلیمی: گرمایش دمای کره زمین و عواقب آن برای حیات بشر و سایر موجودات زنده از اوایل قرن بیستم شناخته شده و موضوع برای سیاست مداران به زبان قابل فهم توضیح داده شده است. اما سیاست مداران، شرکت های بزرگ نفت و گاز و زغال سنگ، و بانک های حامی آنها همچنان اصرار بر تولید بیشتر نفت و گاز و گرم تر نمودن کره زمین دارند که تا زمانی که زنده اند پول بیشتری به جیب سهامداران اصلی آن ها واریز شود. به این ترتیب، گرمایش کره زمین به بحران اقلیمی منجر شده، و بحران اقلیمی نیز از سال ۲۰۲۳ به شروع فروپاشی اقلیمی رسیده است. فروپاشی اقلیمی، به تنهایی، مسیر خود را تا از بین بردن حیات انسان ها و همه موجودات زنده طی می کند: افزایش گرمای مفرط دمای هوا به درجه ای که با حیات انسان ناسازگار است، کمبود و نبود آب آشامیدنی، قحطی و نبود مواد غذایی، سیل و طوفان، آوارگی و مهاجرت های میلیونی، و آشوب و کشتار و مرگ و میر در مقیاس میلیونی، چند صد میلیونی، میلیاردی.
(۲) خطرات نابود کننده حیات: علاوه بر فروپاشی اقلیمی، خطرات وجودی (اگزیستانسیل) متعدد دیگری هم که نابود کننده حیات بشر هستند وجود دارند، مطالعه و بررسی شده اند، و احتمال و مسیر احتمالی وقوع آن ها پیشبینی شده است: انواع پاندمی ها، جنگ اتمی و یا تشعشعات رادیو اکتیو، هوش مصنوعی کنونی و هوش مصنوعی پیشرفته، آتشفشان ها یا زلزله های بی سابقه، ساختن ویروس های مطلقا کشنده به وسیله بیوتکنولوژی، و فروپاشی اقتصادی اجتماعی سیاسی در مقیاس جهانی. در تابستان ۲۰۲۳ یا ۱۴۰۲، شروع فروپاشی اقلیمی در سطح کره زمین تجربه شد.
(۳) هم افزایی بحران های متعدد: بحران های متعدد (Polycrisis) یعنی وقوع متوالی و همزمان چند خطر وجودی، که باعث تشدید مفرط اثرات آنها بر یکدیگر و کاهش مفرط درک کامل و صحیح و توانایی پاسخگویی بشر به آن ها می شود. در پاییز ۲۰۲۳، شروع اوج گیری جدی و نمایان بحران های متعدد یا شوک های متوالی را شاهد هستیم. از عامه مردم، و از دانشمندان و متخصصین، اکثریت اصلا خبری از فروپاشی اقلیمی و خطرات وجودی ندارند. میان آن ها که خبر ندارند و یا دارند، از اکنون به تدریج دیگر به توافق عمومی وجود نخواهد داشت که اولویت های اصلی و راه حل های بقای نوع بشر و سایر موجودات زنده کدام است. معلوم نیست که در میان سیاستمداران، تصمیم گیران، حزب ها، جنگ طلبان، صلح طلبان، دانشمندان، طرفداران و فعالان محیط زیست، انکار کنندگان بحران و فروپاشی اقلیمی، صداهای مختلف در رادیو و تلویزیون و شبکه های اجتماعی، کدام یک راست یا درست می گویند و کدام یک دروغ و غلط. حق با کیست؟ تقصیر با کیست؟ چه باید کرد؟ چه کسی چه کاری باید بکند؟ اولین اولویت چیست؟ باید دید.
(۴) آخر داستان حیات موجودات زنده: بررسی ها و مطالعات و پیشبینی هایی که تا کنون در مورد درجات احتمال وقوع، شدت و گستردگی وقوع، زمان و مکان، و اثرات و مرگ و میر ناشی از هر یک از خطرات نابود کننده حیات (تهدیدات اگزیستانسیل) انجام شده اند، عمدتا یک اشکال اساسی دارند. هر کدام از مطالعات، فقط یک خطر وجودی را بررسی کرده اند و اثرات احتمالی وقوع همزمان یا متوالی سایر خطرات نابود کننده را در نظر نگرفته اند. مثلا مطالعات و پیشبینی های اقلیمی، اثرات وقوع احتمالی خطرات اتمی و هوش مصنوعی را در نظر نگرفته اند. وقتی که به دوره هم افزایی بحران های متعدد می رسیم، هیچ کس دقیقا نمی داند سیر و توالی زمانی و مکانی وقایع فاجعه آمیز چگونه است. گروهی از دانشمندان می گویند زودتر از آن چیزی که پیشبینی می کردیم در حال وقوع است. تا سال ۲۱۰۰، یا تا ۲۰۵۰، یا ۲۰۳۰ یا زودتر؟ وقایع به چه ترتیب روی می دهند و چند نفر می میرند و چند نفر زنده می مانند؟
***
(۱) تاریخچه گرمایش کره زمین
از اوایل قرن بیستم معلوم شد که انرژی و گاز دی اکسید کربن که از سوختن زغال سنگ و نفت به جو کره زمین رها می شود، در نهایت باعث افزایش دمای هوای کره زمین خواهد شد (Coal Consumption Affecting Climate, 1912). شرکت های بزرگ نفت و گاز، از دهه ۵۰ میلادی می دانستند که مصرف سوخت های فسیلی منجر نه تنها منجر به گرمایش دمای زمین می شود، بلکه تا قبل از ۲۰۵۰ به عواقب وحشتناک محیط زیستی منجر خواهد شد – منجمله بر اساس تحقیقات تخصصی که خودشان انجام داده بوده اند (Supran, 2023; Borenstein, 2023).
در ۱۹۷۲، یک پژوهش مفصل و بسیار اساسی در انستیتو تکنولوژی ماساچوست در مورد محدودیت های رشد اقتصاد جهانی نشان داد که اگر پنج زیر گروه اقتصاد جهانی یعنی رشد جمعیت، تولید غذا، تولید صنعتی، آلودگی هوا و آب و خاک، و مصرف انرژی های تجدید ناپذیر نفت و گاز و زغال سنگ، بدون تجدید نظر اساسی در نظام و ساز و کار اقتصاد جهانی، و به همان ترتیب معمول (Business as usual or status quo) ادامه یابند، بعد از چندین دوره بحران اقتصادی یا وفقه رشد، نهایتا به فرو ریزش دایمی تمامی این سیستم ها (سناریوی سقوط جهانی) منجر خواهد شد (Meadows et al, 1972). از آن زمان تا کنون، پژوهش های متعددی نشان داده اند که مسیر های حرکت پنج سیستم فوق، مطابق با مسیر سناریوی سقوط مطالعه ۱۹۷۲ حرکت کرده اند (Bardi and Pereira, 2022)
در دهه ۸۰ میلادی این موضوع توسط دانشمندان و به زبان قابل فهم برای سیاستمداران آمریکا و شوروی و کشورهای صنعتی توضیح داده شد که گرم شدن دمای هوا در اثر آزاد شدن انرژی و گاز های گلخانه ای، در صورتی که به همین ترتیب (یعنی افسار گسیخته) ادامه یابد، دمای کره زمین را به قدری بالا می برد که هیچ موجود زنده ای روی زمین باقی نخواهد ماند و راه حل های قابل انجام برای پیشگیری از چنین فاجعه نهایی را نیز ارائه کردند (Sagan, 1985; Carlson, 2023). برای مردم عادی نیز به زبان ساده توضیح داده شده است (deGrasse Tyson, 2022).
این چند مثال بالا، فقط نمونه هایی از هستند از چند صد جلسه توجیهی به زبان ساده برای بالاترین رده سیاستمداران و تصمیم گیران و کارشناسان رده های یک و دو و سه، و چند هزار کتاب و مقاله پژوهشی فنی و نیز به زبان ساده قابل فهم برای حاکمان و عامه مردم.
از دهه ۹۰ میلادی تا کنون، ۱۱ کنفرانس بین المللی در مورد کاهش گرمایش کره زمین برگزار شده است. از کنفرانس جهانی ۱۹۹۲ ریو دو ژانیرو گرفته تا ۲۰۱۵ پاریس که معروف ترین آن ها است. سیاستمداران و کارشناسان جمع می شوند و سیاستمداران قول می دهند اقداماتی انجام دهند که رسیدن به نقطه نابودی حیات در کره زمین اتفاق نیفتد یا دیرتر اتفاق بیافتد. ولی به همان قول و قرار های خودشان هم عمل نمی کنند تا کنفرانس بعدی. مانند توافق های جهانی مشابهی که مثلا برای کنترل سلاح های هسته ای یا پاندمی ها صورت گرفته و می گیرد. ولی همه کشور ها به طور کامل و کافی به همه قول هایشان عمل نمی کنند. در ضمن، نحوه و اثربخشی کشف و مدیریت پاندمی های بعدی، از روی همین کووید-۱۹ ناتمام، معلوم است.
خلاصه مسیر شناخت بشر از گرمایش کره زمین تا عملکرد بی مقدار او و رسیدن به فروپاشی اقلیمی این است که از ۱۹۱۲ تا ۱۹۷۲، ۶۰ سال فرصت بود و از دست رفت (۱۹۱۲، تاریخ یکی از قدیمی ترین اسناد مربوط به گرمایش زمین بود، و ۱۹۷۲، تاریخ انتشار محدودیت های رشد اقتصاد جهانی). از ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۲ هم فرصت از دست رفت (۱۹۸۵، زمانی بود که کارل ساگان، گرمایش زمین و اثرات فاجعه بار آن و راه حل ها را برای سنای ایالات متحده توضیح داد، و ۱۹۹۲ تاریخ اولین کنفرانس جهانی در مورد گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی). از اولین کنفرانس جهانی ۱۹۹۲ تا متاخر ترین کنفرانس جهانی (COP27) در شرم الشیخ در ۲۰۲۲، سی سال فرصت از دست رفت. بنابر این، دلیل چندانی وجود ندارد که اثربخشی واقعی بقیه این مسیر از امروز به بعد، با مسیر طی شده در ۱۱۱ سال گذشته متفاوت باشد.
از اوایل قرن حاضر، مفهومی به نام وضعیت اضطراری اقلیمی (Climate Emergency) مطرح شد که در سطوح ملی و جهانی اعلام گردد. به این معنی که وضعیت اقلیمی کره زمین در حال اضطراری قرار گرفته و اگر همین لحظه به آن رسیدگی نکنیم، بیمار به زودی می میرد (Ripple et al, 20203). مشکل یا مساله اولیه (Problem) گرمایش زمین، تبدیل شد به بحران و ابربحران (Supercrisis)، فاجعه (Catastrophe)، و خطر وجودی (Existential Risk). در دسامبر ۲۰۲۰ و در بحبوحه پاندمی کووید، دبیر کل سازمان ملل از سران کشورهای جهان خواست که در کشورهای خود، وضعیت اضطراری اقلیمی اعلام کنند تا جلوی رسیدن گرمایش زمین به وضعیت فاجعه گرفته شود (Climate Emergency Declaration, 2020). اقدامات و عکس العمل ها از حل مشکل (Problem solving)، به کنترل بحران، کاهش آسیب، و سازگاری تغییر کرده اند.
مثال های فوق نشان می دهد که یک مشکل قابل حل، مراحلی را طی می کند و به سوی فاجعه پیش می رود. از این دست (اخطار! اخطار! همگی جمع گردیم و دست به یک اقدام جدی بزنیم، و گرنه، …) ها بسیار بوده است (تصویر ۲) (Carlson, 2023). این نبوغ بشری، مختص و منحصر به تغییرات اقلیمی نیست. به عنوان مثال، هوش مصنوعی نیز در حال طی کردن مسیری مشابه است، به سوی شکست بشر (Human failure)، شکست تمدنی (Civilizational Failure)، و فروپاشی تمدن (Civilizational Collapse) می باشد (Yudkowsky, 2017; Diamond, 2011). در واقع، این رویه، رویه معمول بشر در مورد خطرات وجودی (Existential threats) است، که منجر به پدیده یا دوران هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis) شده است.
(۲) خطرات وجودی یا نابود کننده حیات بشر و هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis)
خطرات وجودی یا نابود کننده: از دهه ۹۰ میلادی، مطالعات کیفی و پیشبینی های کمی متعددی راجع به خطرات وجودی (Existential) (یعنی، نابود کننده) برای حیات نوع بشر بر روی کره زمین انجام شده است. یک فهرست مشترک از این خطرات وجودی عبارتند از ۱- پاندمی ها (von Bredow and Hackenbroch, 2022)، ۲- تغییرات اقلیمی (گرم شدن کره زمین و فروپاشی اقلیمی، در بر دارنده کم آبی و بی آبی)، ۳- جنگ اتمی، ۴- هوش مصنوعی پیشرفته (Super-intelligence) ۵- بلایای طبیعی در مقیاس بالا (مانند آتشفشان یا زلزله بی سابقه)، ۶- بیوتکنولوژی (منجمله ساختن ویروس های مطلقا کشنده)، ۷- فروپاشی اقتصادی اجتماعی سیاسی در مقیاس جهانی (Leslie, 1996; Bostrom and Ćirković, 2008; Amendola et al, 2013; Ord, 2020; Tsakraklides, 2023).
بر اساس مطالب بالا، مراحل یا پدیده های زیر تقریبا در توالی یکدیگر روی داده اند، و در حال روی دادن هستند، و روی خواهند داد: ۱- گرمایش زمین، ۲- تغییرات اقلیمی، ۳- افزایش بی سابقه تهدید ها یا خطرات وجودی برای انسان، ۴- بحران اقلیمی و تشدید آن، ۵- شروع فروپاشی اقلیمی، ۶- شروع اوج گیری بحران های متعدد یا شوک های متوالی (امروز تا اینجا رسیده ایم)، ۷- کامل شدن فروپاشی اقلیمی، ۸- کامل شدن نوبت ششم مضمحل شدن و از بین رفتن دسته جمعی (Sixth Mass Extinction) موجودات زنده به دست انسان. در تابستان ۲۰۲۳ یا ۱۴۰۲، شروع فروپاشی اقلیمی در سطح گره زمین تجربه شد. در پاییز ۲۰۲۳، شروع اوج گیری جدی و نمایان بحران های متعدد یا شوک های متوالی را شاهد هستیم. گفته اند که عامه مردم، مانند مسافران کشتی تایتانیک، از سوراخ شدن کشتی خبر ندارند و مشغول زندگی مرفه و یا فقیرانه خود هستند، ولی شرکت های بیمه و بانک ها که برای منفعت خود، تجزیه و تحلیل خطر (Risk Analysis) انجام می دهند، مانند شرکت های بزرگ نفت و گاز از آینده خبر فروپاشی اقلیمی دارند (Sweet, 2023).
هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis): بحران های متعدد (Polycrisis)، دورانی است که در آن اختلاف نظرات، سردرگمی، و رنج و مشقت فراوان وجود دارد، که خود ناشی از وقوع مشکلات متعدد و همزمان است، به گونه ای که برآیند اثرات نهایی همه این عوامل بسیار زیاد است (Cambridge Dictionary, 2023). به بیان دیگر، چندین شوک بزرگ یا فاجعه هایی که صورت متوالی و بعد به صورت همزمان بر بشریت وارد می شود، و با یکدیگر در هم پیوستگی دارند. و اثرات یکدیگر را تشدید کرده و توانایی پاسخ دهی و یا حتی توانایی درک صحیح مسایل و اولویت ها توسط بشر را به شدت کاهش می دهند. به غیر از پدیده های فیزیکی مانند فروپاشی اقلیمی، (Polycrisis) این خصوصیت را دارد که درک و تصمیم گیری و عکس العمل انسان ها را در سطح فردی و گروهی هم تحت تاثیر قرار می گیرد. به گونه ای که اختلاف نظر و سردرگمی بی سابقه ای روی می دهد. راجع به این که کدام مشکل یا فاجعه بزرگ تر است، یا ریشه ای تر است، یا اولویت با چیست، یا چه کسانی یا گروه هایی مسبب این بحران ها و فجایع بی سابقه و عظیم هستند. یا این که کدام راه حل در اولویت است، یا اصلا چه کسی یا گروهی راست می گوید و چه کسی دروغ می گوید. دوست کیست و دشمن کدام است. کدام اخبار واقعی و حقیقی است و کدام یک جعلی و ساختگی. یا این که در سایر نقاط دنیا اصولا چه اتفاقاتی در حال روی دادن است.
مجمع جهانی اقتصاد در ژانویه ۲۰۲۳ در مقاله ای در وب سایت خود نوشت که جهان بشریت در آستانه (Polycrisis) است که در آن، ریسک ها یا خطرات مختلف و متعدد آب و هوایی، اقلیمی، محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، و تکنولوژیک، با هم ترکیب شده و یکدیگر را تشدید می کنند (World Economic Forum, 2023). فقط اخلاق و فرهنگ را در این ترکیب ذکر نکرده بودند. هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis)، پدیده ای است مانند یک سلسله انفجار، که پس از شروع، مرتبا انفجار های بعدی را ایجاد می کنند و قبل از رسیدن به نقطه پایان این مجموعه طولانی مدت انفجار ها، حیات موجودات زنده در روی کره زمین از بین رفته است. یعنی شرایط فیزیکی و شیمیایی و اقلیمی جو، اقیانوس ها، و خشکی ها، پس از دویست و اندی سال که انسان بهمن عظیمی از دی اکسید کربن و انرژی به کره زمین تزریق کرد و تعادل فیزیکی آنرا به زد، طی یک دوره عکس العمل فیزیکی حاد، و سپس یک دوره انتقالی طولانی، به یک شرایط کم تلاطم و نسبتا پایدار جدید می رسند، که دیگر دوره اثرات تخریبی انسان بر کره زمین به پایان رسیده است. در آن زمان، طبیعت، انسان را حذف کرده است.
اکثریت قریب به اتفاق عامه مردم و نیز اکثریت تحصیل کرده ها و متخصصین و حتی دانشمندان بسیاری از رشته های علمی، خبری یا خبر درست و حسابی از گرمایش زمین و فروپاشی اقلیمی و سایر خطرات وجودی ندارند. اکثریت آن هایی هم که خبر دارند، می گویند که خوب، چه کنم؟ از عامه مردم، و از دانشمندان و متخصصین، اکثریت اصلا خبری از فروپاشی اقلیمی و خطرات وجودی ندارند. اکثریت مردم وقایع دخیل در مراحل مختلف بحران گرمایش زمین و فروپاشی اقلیمی را اکثر مردم دنیا نه دیده اند، نه شنیده اند، و بسیاری از آن ها را هم مستقیما نخواهند دید. مثلا همه مردم از آب شدن کامل یخ های قطب شمال و جنوب خبردار نخواهند شد. درصدی از انسان ها قبل از آن مرده اند. و در میان آنهایی هم که زنده مانده اند دیگر نه امکان بررسی این پدیده هست، و احتمالا نه برق و تلفن و مخابرات و اینترنت و حمل و نقل در بسیاری از نقاط جهان. یک پیشبینی از مسیر تقریبی پیش رو، از مرحله گسترش امواج گرمای مفرط دمای هوا در نقاط مختلف کره زمین، به بعد، که در سال ۲۰۲۰ صورت گرفته (Brain, 2020)، به صورت زیر است: ۱- گسترش امواج گرمای مفرط دمای هوا در نقاط مختلف کره زمین (روی داده است)، ۲- رسیدن به یک و نیم درجه افزایش دمای متوسط کره زمین نسبت به قبل از دوران انقلاب صنعتی (تا پایان ۲۰۲۴ به نظر (Cowern, 2023))، ۳- آتش سوزی های بی سابقه از نظر مساحت، شدت، و طول مدت زمان در کانادا (روی داده)، ۴- آتش سوزی های وسیع در جنگل های آمازون (روی داده)، ۵- ذوب شدن یخ های قطب شمال و شروع چرخه اصلی بازخورد مثبت اقلیمی (روی داده)، ۶- فعال شدن سایر چرخه های بازخورد مثبت اقلیمی، ۷- ذوب شدن تمام یخچال ها (شروع شده)، ۸- خشک شدن رودخانه ها (شروع شده)، ۹- خشک شدن همه سفره های آب زیر زمینی (شروع شده)، ۱۰- خشک شدن همه دریاچه های آب شیرین، مخزن های ذخیره آب ساخته بشر و آب پشت سدها، ۱۱- ورود آب شور به مخزن های ذخیره آب ساخته بشر، آب پشت سد ها، و مزارع کشاورزی، ۱۲- خشکسالی در مساحت های چشمگیری از کره زمین، ۱۳- طوفان های وحشتناک در مساحت های باقیمانده کره زمین، ۱۴- نبود محصولات کشاورزی و غذا، ۱۵- خشک شدن تقریبا کامل یخ های قطب جنوب (شروع شده)، ۱۶- خشک شدن کامل باقیمانده یخ های گرین لند و شمال کانادا، ۱۷- افزایش بی سابقه دمای آب اقیانوس ها (شروع شده)، ۱۸- بالا آمدن سطح آب اقیانوس ها و آب های متصل به آن ها (در حد چند ده متر)، ۱۹- اضمحلال (بسیار کم شدن تعداد) و از بین رفتن تمامی اشکال حیات و موجودات زنده در سرتاسر کره زمین (به استثنای جنتی، توضیح اخیر از مترجم است).
(۳) دوران رسیدن به نقاط به هم خوردن تعادل و عبور از نقطه بدون بازگشت
یک جسم فیزیکی یا یک سیستم فیزیکی یا یک سیستم پیچیده، در حالت تعادل قرار دارد. هنگامی که برآیند نیروهای تغییر دهنده ای که به آن وارد می شود، از یک حد آستانه قبلی عبور می کند، حالت تعادل قبلی به هم می خورد و دوره انتقالی و تغییر شروع می شود. تا زمانی که اثرات برآیند نیروهای تغییر دهنده به طور کامل انجام شوند. در این مرحله، جسم یا سیستم به یک حالت تعادل جدید می رسند. قوانین مکانیک نیوتن، اصل تعادل لوشاتولیه در شیمی، مدارهای فلیپ فلاپ در الکترونیک، اصلاح تغییرات اسید و باز در خون انسان در پزشکی، و یا اصل تعادل هاردی واینبرگ در ژنتیک جمعیت، مثال هایی هستند از تعادل، به هم خوردن تعادل، رسیدن به نقطه غیر قابل بازگشت و عبور از آن، حرکت به سوی تعادل جدید، و استقرار در تعادل جدید. نقطه غیر قابل بازگشت را برای یک جسم یا سیستم ساده، و مجموعه نقاط غیر قابل بازگشت را برای اجسام یا سیستم های پیچیده را، (Tipping point) گویند. که به زبان ساده می شود نقطه شروع کله-پا شدن یا چپه شدن. مثلا سیستم و رژیم آب در ایران، ورشکسته است، یعنی از مجموعه ای از نقاط غیر قابل بازگشت عبور کرده است و دیگر به حالت تعادل قبل بر نمی گردد. در ضمن، همه ابعاد همه پدیده ها ممکن است به سادگی برای همه آدم ها قابل دیدن نباشد. مثلا تخریبی در حوزه از بین رفتن منابع آب زیرزمینی در ایران صورت گرفته است، شاید به مراتب بزرگتر از فاجعه خشک شدن دریاچه ارومیه باشد. ولی چون جلوی چشم همه آدم ها نیست، کسی زیاد راجع به آن صحبت نمی کند (مدنی، ۲۰۱۹). همین موضوع (ندیدن و ندانستن)، در مورد اجزای مختلف فروپاشی اقلیمی، سایر خطرات وجودی، و کلیت موضوع هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis) هم صادق است.
مطالعاتی انجام شده اند که حاکی از آنند که کره زمین و سیستم فیزیکی و شیمیایی آب و هوا و اکوسیستم آن، در حال خروج از حالت تعادل قبلی، و رسیدن به و عبور از نقاط غیر قابل بازگشت هستند (Richardson et al, 2023; Rockström et al, 2023, Stockholm Resilience Center, 2023). یعنی از دوره زمین شناسی کنونی به نام هولوسن (Holocene) در حال گذر به دوره بعدی به نام آنتروپوسن (Anthropocene) هستیم. و به عبارت دقیق تر، دوره هولوسن، دوره قبلی بود، و ما در ابتدای دوره آنتروپوسن هستیم که فعالیت های بشر، تعادل دوره قبلی یا هولوسن را به ریخته است (Meyer and Newman, 2020). شکسته شدن متوالی رکورد های متعدد آب و هوایی، در زمین و هوا (جو) و اقیانوس ها و قطب ها در جهان و منجمله در ایران در تابستان ۲۰۲۳، مثال هایی از تظاهرات و نمود های شروع خروج از حالت تعادل قبلی و عبور از نقاط غیر قابل بازگشت سیستم های به هم وابسته و زیر سیستم هایی هستند که آب و هوا و اقلیم کره زمین را تعیین می کنند. و تابع قوانین فیزیک و شیمی هستند، نه میل و تفسیر و آرزوهای انسان. و قوانین فیزیک و شیمی اصلا از وجود انسان روی کره زمین خبر ندارند. این ما هستیم که از وجود بعضی از آن ها خبر داریم. رکورد حداکثر دمای کره زمین در ژوئیه (جولای)، اکتبر، و سپتامبر ۲۰۲۳ شکسته شد (Carrington, 2023). رکورد حداکثر دمای ایران یک بار در امیدیه اهواز (در۲۰ شهریور ۱۴۰۲ یا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۳) در سطح کره زمین (منبع: گزارش روزانه برای ۲۰ شهریور ۱۴۰۲) و یک بار دیگر هم در بندر دیر در استان بوشهر (در ۵ اکتبر ۲۰۲۳ یا ۱۳ مهر ۱۴۰۲) در سطح کره زمین شکسته شد (منبع: گزارش روزانه پیشبینی پدیده های جوی و دمای بالای هوا در ایران). اشکال کار در اینجا است که این همه ماجرا نیست، بلکه به قول قدما، انتهای بزرگ تر مشکل هنوز بر ما پوشیده است و کیفیت و حالت آن هنوز هویدا نشده.
آنچه که می بینیم، بسیار کوچک تر از عمق فیزیکی فجایعی است که نمی بینیم. ما حتی درصد کمی از رویداد های فاجعه آمیزی که کره زمین در حال روی دادن است را، نه می بینیم و نه راجع به آن ها خواهیم شنید. فقط اثرات نهایی آن ها را در نقاط مختلف کره زمین ممکن است بشنویم یا در شهر و روستای خودمان ببینیم. و سپس بعد از قطع شدن ارتباطات و مخابرات و اینترنت و برق و تلفن، فقط آنچه را که بر سر خودمان تا چند محله آن سو تر خواهد آمد می بینیم. آب و غذا و دمای زیر ۵۰ و ۶۰ درجه و برق و تلفن و اینترنت و بانک و آتشنشانی و آمبولانس و بیمارستان، تا ابد وجود نخواهند داشت. حتی نخواهیم دانست که کجاها وجود دارند و کجاها وجود ندارند. باید راه بیفتیم و به جستجوی مهم ترین های آن ها برویم. اول آب، دوم غذا. آن چه که معلوم شده است این است که انگار هر چقدر زمان بیشتر می گذرد، موضوع از حد غیر جدی و سرگرمی و شوخی دور تر می شود و واقعا انگار کن که موضوع جدی است، و جدی تر از این حرف هاست.
(۴) آخرش چه می شود؟
به تدریج صد ها میلیون نفر، و تا چند میلیارد نفر از عوارض فروپاشی اقلیمی و هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis) می میرند. دامنه برآورد ها و قطعیت آن ها بسیار متفاوت است: در برآوردهای پیشبینی شده برای سال های متفاوت در آینده، مطالعات منتشر شده در سال های مختلف در گذشته و امسال، روش های مختلف برآورد و رشته های علمی متفاوت، محققین مختلف، دانشگاه ها و سازمان های متفاوت. و در خاور میانه و شمال آفریقا و در آمریکای جنوبی زودتر و بیشتر روی خواهند داد (Bressler, 2021; Zhao, 2021; Pearce and Parncutt, 2023; Romanello et al, 2023). در خاور میانه هم، شدت و گستردگی بیماری ها و مرگ و میر در ایران از سایر کشور ها بیشتر خواهد بود (Hajat et al, 2023). نتایج فروپاشی اقلیمی و بحران های متعدد عبارتند از گسترش بلایا مانند گرمای مفرط هوا، کمبود و نبود آب و غذا، سیل و طوفان، آتش سوزی، حرکت گروهی جمعیت ها (مهاجرت اقلیمی)، فروپاشی نظم اقتصادی اجتماعی سیاسی ، هرج و مرج و زد و خورد و کشتار، مرگ در اثر گرما یا سیل یا کمبود آب و غذا و یا کشته شدن توسط دیگران برای آب و غذا.
وقایع نهایی در چه زمانی و در کجا ها و با چه شدت هایی روی خواهند داد؟
از حدود سال ۲۰۲۰ معلوم شد که پیش بینی های قبلی در مورد گستره زمانی وقوع قسمت ها و پدیده ها و اتفاقات مختلف مرتبط با گرم شدن کره زمین و به هم خوردن تعادل اقلیمی، دارند زود تر از زمان های پیش بینی شده در مطالعات و برآوردهای قبلی روی می دهند (Tollefson, 2022). بررسی ها و مطالعات و پیشبینی هایی که تا کنون در مورد درجات احتمال وقوع، حدود اطمینان یا عدم قطعیت برآوردهای نقطه ای، شدت و گستردگی وقوع، زمان و مکان، و اثرات و مرگ و میر ناشی از هر یک از خطرات نابود کننده حیات (تهدیدات اگزیستانسیل) انجام شده اند، عمدتا یک اشکال اساسی دارند. هر کدام از مطالعات، فقط یک خطر وجودی را بررسی کرده اند و اثرات احتمالی وقوع همزمان یا متوالی سایر خطرات نابود کننده را در نظر نگرفته اند. طبیعی است که بهترین دانشمندان یک رشته، دانش تخصصی در همه یا اکثر سایر رشته ها ندارند. در مورد هم افزایی بحران های متعدد، هیچ کس دقیقا نمی داند سیر و توالی زمانی و مکانی وقایع فاجعه آمیز چگونه است. گروهی از دانشمندان می گویند زودتر از آن چیزی که پیشبینی می کردیم در حال وقوع است. تا سال ۲۱۰۰، یا تا ۲۰۵۰، یا ۲۰۳۰ یا زودتر؟ وقایع به چه ترتیب روی می دهند و چند نفر می میرند و چند نفر زنده می مانند؟
(۵) اکنون و امروز
بسیاری از دانشمندان و متخصصین اقلیم شناس (Climatologist) و سایر رشته ها، برای دهه ها و سال ها، و حتی در ماه و روز های اخیر، خطرات نابود کننده حیات را مطالعه و برآورد کرده اند و گفته اند و نوشته اند و حتی تحصن کرده و دستگیر و بازداشت و زندانی و حتی کشته شده اند. مثلا گروه هایی از محققین، مقالاتی منتشر کرده اند با موضوع فعال سازی متخصصین دانشگاهی برای دوان تصادم بحران ها (Era of Colliding Crises) (Frontiers, 2023)، و یا مقاله ای با این مضمون که، وقتی که حیات روی زمین از بین رفت، دیگر تحقیق و پژوهشی هم وجود نخواهد داشت (Thierry et al, 2023). حرکت های آگاهی رسانی و بیدار سازی، و فعالیت های مدنی، حقوقی، قضایی هم وجود دارند. همچنان که تظاهرات و تحصن ها و اقدامات مشابه هم صورت گرفته و ادامه هم دارد. گروه هایی کم شمار هم از دانشمندان و متخصصین با نظرات دانشمندان گروه اول مخالفت کرده اند، آن ها را تخطئه یا مسخره یا طرد کرده اند. سیاست مداران و مردم هم عموما راه خود را می روند و به این حرف ها زیاد کاری نداند. گروه دیگری از دانشمندان و متخصصین هم اصلا کاری به این کارها و جار و جنجال و الم شنگه ها ندارند و نان و ماست خودشان را می خورند. بنابراین، نظرات متفاوت و مخالف با نظرات و صورت بندی از واقعیت که در این نوشته بیان شده اند، هم وجود دارند. و افزون بر آن، صدای غالب، یا سکوت غالب را در دست دارند. یعنی توافق و اتفاق نظرات، روز به روز کمیاب تر و دست نیافتنی تر می شود. حال این موضوع که عدم توافق، خودش از خصوصیات شروع بی نظمی های دوران هم افزایی بحران های متعدد (Polycrisis) هست یا نه، دیگر جایش روی هوا است. به هر حال، واقعیت آینده، هر چه که باشد، خودش، خودش را بیان خواهد کرد و نمایان خواهد داد. تا امروز و این ساعت که فیزیک و شیمی، مستقل از نظرات و درک من و شما عمل کرده اند.
————————————————————————————————————————————————————–
