کورش عرفانی، ۲۶ آبان ۹۹
قیام آبان ۱۳۹۸ از نوع «شورش» بود. در حالی که «انقلاب» به معنای حرکت سازمان یافته و هدفمند برای ایجاد یک دگرگونی بنیادین و «جنبش» به معنای حرکت دارای تشکل یابی و هدایت برای دستیابی به یک هدف مقطعی و مشخص است، «شورش» نه سازماندهی دارد، نه هدف و نه رهبری. شورش، به طور ذاتی، یک قیام مرده زاست چون هیچ یک از عناصر بقاء را با خود ندارد. البته، این بدان معنی نیست که شورش نمی تواند این سه عامل هدف، سازماندهی و رهبری را به خود بگیرد، به آن معناست که از قبل و از ابتدا این ها را ندارد. وقتی نیروی سیاسی برای افزودن برنامه ریزی شده ی این سه به آن وجود ندارد، «شورش» به سرعت می آید و با همان سرعت خاموش می شود. ممکن است در این میان خسارت و آسیب زیادی وارد کند، گستره ی زیادی بیابد و برای رژیم حاکم خطرهای مهمی را بیافریند، اما قادر به دوام نیست. سرکوب خونین خیزش آبان ۹۸ و شمار بی سابقه ی تلفات آن، با همه ابعاد هولناک و فاجعه آفرین آن، سرنوشت حرکت را تغییر نداد. ضعف این قیام در فداکاری بازیگرانش نبود، در خصلت شورشی و ضعف های ساختاری آن بود. مانند خیزش دی ۹۶. در نگاهی عمومی تر می توان گفت که بعد از سرکوب «جنبش» سبز در سال ۸۸، جامعه ی ایرانی، که قبل از آن توان «انقلاب»زایی را از دست بود، قدرت تولید «جنبش» را هم از دست داد و به جایی رسید که فقط قادر به تولید «شورش» بود: حرکت دی ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ از این سنخ بودند.نگارنده که در سال ۹۱ پیش بینی کرده بود حرکت بعدی در ایران -البته به شرط کسب سه عنصر ضروری هدف، سازمان یابی و رهبری- انقلاب اسیدهای معده خواهد بود، نخستین مقالات خود در مورد امکان تبدیل «شورش» به «جنبش» را در نیمه ی اول دهه ی ۸۰ خورشیدی منتشر کرد و در چندین نوشتار ضرورت و نیز مکانیزم های این امر را توضیح داد. اپوزیسیون برانداز روی این امر به اندازه ی کافی کار نکرده است و به همین دلیل، توانایی چنین مهمی را در خود سراغ ندارد. از این روی، اپوزیسیون «کنشگرا» نیست، «واکنش گرا»ست. جامعه حرکت می کند، اپوزیسیون ناتوان آن را نظاره و تفسیر می کند و بدون آن که قادر به همراهی آن باشد، وی را تنها بدون هدف، سازماندهی و رهبری رها می کند. از آن سوی، جامعه، به دلیل سرکوب و فقرسیاسی، قادر به تولید داخلی سامانه های لازم برای تامین این سه عنصر برای میلیون ها ایرانی به طور بالقوه آماده ی شورش نیست. این شرایط سبب ایجاد بن بستی شده است که نه رژیم می تواند با تغییری زیربنایی خود آن را دگرگون سازد و نه جامعه ی شورش زده و اپوزیسیون ناتوان آن می توانند با حرکتی، روبنای ساختار سیاسی را تغییر دهند.
آیا این شرایط می تواند ادامه یابد؟
هیچ فرمول ریاضی برای محاسبه ی بازه ی تحمل جامعه در این باب موجود نیست. اما جای تردید نیست که بدون هدف، سازماندهی و رهبری، حتی بزرگترین شورش ها، پس از نابودسازی فیزیکی ساختارهای عمده ی رژیم حاکم، نمی تواند جایگزینی برای آن تدارک بیند. به همین دلیل جامعه در چنبره ی این چرخه ی جهنمی گرفتار می ماند: رژیم استبدادی قوی، رژیم استبدادی ضعیف، شورش، بی نظمی، رژیم استبدادی قوی، …
خروج از این چرخه در ایران به ویژه زمانی سخت می شود که هربار هم تلاش برای استقرار هدف، سازماندهی و رهبری برای حرکت های اعتراضی اجتماعی تدارک دیده می شود، دخالت ورزی های خارجی آن را تباه کرده یا به بی راهه سوق می دهند: انقلاب ناکام مشروطیت به دلیل کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی، جنبش ملی ناکام به خاطر کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و نیز، انقلاب تبدیل شده به ضد دمکراسی ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ از طریق استقرار مذهبی ها بر راءس آن توسط گوادلوپی ها، نمونه های بارز هرز رفتن فرصت های ناب تاریخی می باشند.
اینک در آبان ۱۳۹۹ در شرایط مشابه ای هستیم: رژیم استبدادی ضعیف شده، گرایش به شورش قوی شده، اپوزیسیون قادر به سازماندهی و رهبری وجود ندارد و تدارک بیگانگان برای دخالت یا حتی جنگ و تجزیه ی کشور در اوج خود است. در این شرایط آیا قرار است سرنوشت بهتری از حرکت های قبلی نصیب حرکت های بعدی شود؟ شاید، اگر جریانی باشد که بتواند با سازماندهی، شورش بعدی را به سوی هدفی مشخص رهبری کند. اما اگر نه، چه خواهد شد؟ بن بست ادامه می یابد. فرق نمی کند که میزان فقر و مرگ و فلاکت در ایران به چه حدی برسد. قانومندی حاکم بر شورش با شدت و گستره ی آن تغییر نمی کند، تنها با اراده ی آگاه است که شانس موفقیت می یابد.
در ورای یک راه حل مقطعی احتمالی برای تبدیل «شورش» به «جنبش» و آن هم با ابتکار عمل هایی مانند «اعتصاب سراسری» به عنوان نقطه ی آغازین آن، این بن بست تاریخی سودای شکستن «تصادفی» و «خود به خودی» ندارد. مگر آن که جریانی فکر شده در صدد باشد، تا با عبور از سه مرحله ی زیر، در دراز مدت، یک جنبش هدفمند، سازمان یافته و دارای رهبری را، بدون تاثیرپذیری از دخالت های بیگانگان، برای نیل به سوی دمکراسی در کشورمان آماده کند:
۱- تدارک یک چارچوب فکری مورد نیاز جامعه
۲- تبدیل این چارچوب فکری به یک واقعیت مقبول اجتماعی
۳- بیرون کشیدن حرکت سیاسی مطلوب از دل این واقعیت.
این مسیری است که با تقلب و تعجیل و احساس گرایی نه کوتاه می شود، نه میان بر می پذیرد. انتخاب با ماست.#
آدرس ایمیل تماس با نویسنده: korosherfani@yahoo.com
