با ورود قیمت دلار آمریکا به کانال ۴۰ هزار تومان اتفاقات مهمی در انتظار کشور است که با بروز آنها بی ثباتی ساختار اقتصادی به اوج رسیده و در پی آن، آشوب اجتماعی بر جامعه حاکم خواهد شد. این امر می تواند زاینده ی شورش های معیشتی توسط به فقر کشیده شدگان باشد و در این صورت، فضای اجتماعی و سیاسی ایران از آن چه هست پرتنش تر خواهد شد.
هنگامی که در یک جامعه اکثریت در رفاه نسبی یا شرایط کمابیش رضایت بخش زندگی می کند، بروز شورش ها خبر از وخامت اوضاع تنها برای یک اقلیت است. در این حالت، سایر لایه های اجتماعی با آن همراهی نکرده و شورش قابل سرکوب می شود. این سرنوشت خیزش هایی بود که در ابتدای دهه ی هفتاد خورشیدی در اسلام شهر در جنوب تهران، در قزوین و نیز در مشهد توسط محرومینی که قربانی سیاست های «سردار سازندگی» شده بودند رخ داد. از آن جا که شرایط عمومی جامعه در آن مقطع به طور خاص «انقلابی» نبود، این شورش ها توسط دستگاه سرکوب رژیم به خاک و خون کشیده شد و بدون واکنشی مهم از سوی کلیت مردم ساکت گشت.
اما بروز شورش ها در یک جامعه ی ناراضی، تحت فشار و عصبی، مانند شرایط فعلی کشور، می تواند سرنوشت متفاوتی داشته باشد. موقعیت در کشوری که در شرایط انقلابی زیست می کند با بروز شورش ها به سوی یک «نقطه ی عطف» (turning point) می گراید و با خود تغییر سیاسی را ضروری می سازد: چه در قالب ناچارسازی حاکمان به واگذاری قدرت و چه در قالب خلع قدرت از آنان با قیام برانداز.
این شرایط کنونی جامعه ی ایران است: جامعه ای خسته و عصبی و خشمگین که نزدیک به ۱۰۰ روز است در اعتراض مداوم به سر می برد و با پرداخت هزینه ای سنگین از عزیزانش در آستانه ی بروز شورش هایی است که می توانند با آغاز و حضور خود سرنوشت ساز باشند. در صورت پیوند سازمان یافته ی جنبش کنونی و شورش های آتی ما نیروی مبارزاتی کافی را برای سرنگونی رژیم در اختیار خواهیم داشت. شرط این امر آن است که جنبش برای خود توان سازماندهی شورش ها را فراهم آورد و تدارک ببیند. برای این منظور البته جنبش به رهبری نیاز دارد.
اهمیت دوچندان رهبری
رهبری جنبش کنونی باید به عنوان یک «امر سیاسی» (le fait politique) تدارک دیده شود، اما می بینیم که در حال حاضر به یک موضوع فرهنگی تبدیل شده است. امر سیاسی به حوزه ی سیاست گره می خورد که مسیر محوری و کاری آن «کسب و اعمال قدرت سیاسی» است. کسب و بهره بردن از قدرت سیاسی دلیل وجودی احزاب سیاسی است. هر حزب سیاسی برای به دست آوردن قدرت و بهره بردن از آن در جهت اعمال برنامه هایش ساخته و پرداخته شده است. وقتی ایرانیان از احاله ی رهبری جنبش به احزاب سیاسی طفره می روند، به ماهیت امر سیاسی بی توجهی کرده و تحت تاثیر عادت واره های فرهنگی و روانشناسی اجتماعی خود هستند که آنها را به طور واضحی از درک ضرورت کارِ منظم، هدفمند، سازمان یافته و مدیریت شده محروم می سازد.
قربانی یک کمبود تاریخی؟
در ذهنیت انسان ایرانی -که فرصت تجربه ی مدرنیته ی جاری در جامعه را نداشته است- یک کار را نباید به طور لزوم از راه درست و منطقی و تجربه شده ی آن صورت بخشید، می توان هم چنین از راه های دیگری که انطباق بیشتری با احساسات، رویاها و هیجان های ما دارد دنبال کرد. البته بدیهی است که شانس موفقیت اولی بالاتر است اما چه باک، این دومی است که به ما رضایت خاطر و شور و شعف می بخشد و ما، به عنوان انسان شرقی فاقد فلسفه و تجربه ی مدرنیته، جهان را نه در بیرون از ذهن، که در ذهن خویش بناسازی و پردازش می کنیم. قواعد حاکم بر واقعیت هر چه که می خواهند باشند، من شرقی آمیخته با رویاگری درونی شده، با تصویر واقعیت کار دارم نه با خود آن. می پرسید چرا؟
. مگر کسی به من آموخته است که شرایط بینش دقیق واقعیت چیست؟
. مگر تاریخ فکری سرزمین من تولیدگر فلسفه ای مجهز به این نوع از نگرش بر جهان بوده است؟
. مگر ادبیات ما به شرح و توصیف روایت ها و مثال های واقع بینی پرداخته است؟
. مگر آموزش پیشادانشگاهی یا آموزش عالی به آموختن فن سنجش عینی گرای واقعیت همت گمارده است؟
. مگر تربیت خانوادگی و روند اجتماعی شدن ما تاکیدی بر اهمیت دادن روایت بیرونی واقعیت نسبت به نسخه ی ذهن ساخته داشته است؟
. مگر رسانه های ما به اشاعه فکر واقعیت محور اشتغال داشته اند؟
اگر پاسخ همه ی این پرسش ها منفی است، چگونه می خواهید که من ایرانی، درست در این نقطه ی حساس یک فرایند «سیاسی»، بتوانم تشخیص دهم که سپردن رهبری جنبش انقلابی به یک تشکل «سیاسی» ماهر و قابل اعتماد، بهتر از گردهم آوردن مجری تلویزیونی، فوتبالیست و هنرمند و روزنامه نگار و مفسر ورزشی و هنرپیشه سینما و امثال آن است؟ این چه توقع دور از انتظاری است که برخی بر آن تا این حد اصرار دارند؟
و برای این که بتوانیم برای این زخم فرهنگی و اصرار بر ارجحیت راه نادرست بر راه درست توجیهی بیابیم، یک فقره سؤال های آتشفشانی کافیست: «کدام حزب؟ چی؟ کی؟ کو؟ کجاست؟».
طلسم افتاده به جان جنبش
پس، این بار هم جنبش با افتادن در این دامِ عادت فرهنگی که در حافظه ی جمعی ما لانه کرده است در حال تردید و تعلل و تاخیر در امر مهم یافتن یک جریان رهبری است که بتواند ضعف های بارز تلاش های پراکنده ی مبارزاتی را جبران کرده و با هم افزایی کوشش مبارزین، جنبش را به سمت پیروزی به پیش برد. شاهدیم که بار دیگر غلبه ی احساس بر عقل واضح و روشن است و اصرار بر تن ندادن به تبعیت از هیچ جریان سیاسی حرفه ای ما را به ارائه ی فرمول های جادویی آماتور مانند ترکیب این خانم هنرپیشه با آن آقای ورزشکار تحت نظارت فلان شخصیت از-هفت-دولت-آزاد-شبه سیاسی هدایت می کند. و چه بد آینده ای را نوید می دهد این فرار عامدانه از تن دادن به آن چه منطقی، عقلانی، شدنی، ممکن و درست است.
وظیفه ی فرهیختگان
در این میان بدیهی است که تکلیفی بر توده ها نبوده و نیست. این وظیفه ی لایه های فرهیخته ی جامعه است که مشکل تلخ مورد بحث را شناسایی کرده و برای آن راه حل بیابند:
این که یک جنبش انقلابی برای رسیدن به هدف خود، یعنی براندازی و جایگزینی حاکمیت سیاسی، نیاز به یک رهبری حرفه ای، مجرب و توانا دارد.
برای این منظور هم به طور قطع نباید به دنبال یک نسخه ی کامل، پاک، معصوم و بی عیب گشت؛ برعکس، باید به واقعیت تن در داد و با رعایت برخی نکات احتیاطی و تعبیه برخی از مکانیزم های نظارتی، این مسئولیت را به یک تشکل سیاسی حرفه ای یا مجموعه ای از تشکل های سیاسی متحد سپرد تا بتوانند کار رهبری پیروزساز جنبش انقلابی کنونی را در مسیر ممکن و میسر خود به پیش برند.
اگر قشر فرهیخته این بار هم از ایفای نقش حساس تاریخی خویش در این مقطع سر باز زند تردید نیست که میخی بر تابوت موفقیت جنبش برای یک جا به جایی قدرت -که منجر به استقرار دمکراسی در ایران شود- زده است. بد نیست هر یک از ما کسانی که می دانیم «امر سیاسی» نیاز به «بازیگر سیاسی» (political actor) دارد نه بازیگر هالیوود (celebrity) وارد صحنه شویم و هر چه زودتر و پیش از آن که بیش از حد دیر باشد، قطار جنبش را روی ریل صحیح خود قرار دهیم تا به مقصد خویش -که همانا رهایی از دیکتاتوری و دستیابی به دمکراسی است- برسد. در غیر این صورت باز هم سر از ناکجاآباد تاریخ درخواهیم آورد؛ این بار اما دیگر فرصتی برای جبران خطا نخواهیم داشت. انتخاب با ماست.#
کورش عرفانی
***
برای دنبال کردن برنامه های تحلیلی نویسنده به وبسایت تلویزیون دیدگاه مراجعه کنید: www.didgah.tv
برای اطلاع از نظریه ی «بی نهایت گرایی» به این کتاب مراجعه کنید:
«بی نهایت گرایی: نظریه ی فلسفی برای تغییر» www.ilcpbook.com
توییتر:@KoroshErfani
مقالات مرتبط
در همین مورد
