این متن توسط ۳ پزشک متخصص و عمومی مورد بازبینی، بازخورد، و ویرایش قرار گرفته است.
برای بلایایی مانند سیل، به غیر از و بعد از مرحله کسب آمادگی که باید هم از هم اکنون انجام دهید، سه مرحله وجود دارد: ۱) تحت نظر، ۲) هشدار، و ۳) تخلیه.
۱- مرحله تحت نظر یا تحت مشاهده (Watch):
به مرحلهای گفته میشود که در آن بارندگی متوسط تا شدید به گونهای است که میتواند به احتمال وقوع سیل یا آبگرفتگی منجر شود.
۲- مرحله هشدار یا آمادهباش (Alert):
مرحلهای است که در آن احتمال بروز سیل یا آبگرفتگی در حال زیاد شدن است و ممکن است به مرحله دستور تخلیه برسد.
۳- مرحله دستور تخلیه (Evacuation order):
در این مرحله بروز سیل یا آبگرفتگی قطعی است و باید محل را ترک کرد.
کسب آمادگی قبل از وقوع سیل
۱) کسب اخبار:
به اعلان وضعیت هشدار بارندگی شدید و احتمال سیل از طریق وسایل ارتباط جمعی محلی و استانی و کشوری و مانند آنها توجه کنید.
۲) تهیه برنامه و مسیر خروج، اسکان، و بازگشت:
با اعضای خانواده خود برنامهای تهیه کنید که در مرحله ترک کردن خانه، چه اقداماتی را قبل از رفتن باید انجام دهید، از چه مسیری و به چه جهتی حرکت خواهید کرد، و در صورتی که مجبور شدید یا تصمیم گرفتید از هم جدا شوید، احتمالا در خانه کدام یک از اقوام یا دوستان در خارج از منطقهی سیل (مثلا در یک شهر یا استان دیگر)، دوباره دور هم جمع خواهید شد. نام و آدرس و شمارههای تلفن محل مورد نظر را برای هر یک از اعضای خانواده در یک دفتر یاداشت کوچک بنویسید و در کولهپشتی وضعیت اضطراری آن عضو خانواده قرار دهید. در مورد وسیلهی نقلیه (با سوخت کافی) خودتان یا فامیل و دوستان برای خارج شدن از منطقه برنامهریزی کنید.
۳) تهیه کولهپشتی وضعیت اضطراری:
اقلام و لوازم مورد نیاز خانواده در ساعات اولیه پس از وقوع سیل (آب و غذا برای حداقل ۳ روز، داروهایی که مصرف میکنید برای چند هفته، شناسنامه و کارت شناسایی، پول نقد، و سایر اقلامی که برای بیرون از خانه لازم است) را تهیه نموده و از هم اکنون یک کولهپشتی وضعیت اضطراری برای هر یک از اعضای بزرگتر از ده سال خانواده خود آماده کنید. تا زمانی که معلوم شود باید خانهی خود را ترک کنید، این کولهپشتیها بایستی آماده برداشتن و رفتن باشند. جزییات تهیه کولهپشتی وضعیت اضطراری در یک نوشته جداگانه آمده است (اینجا). مدارک مهمی که در خانه نگه میدارید را در کیف یا کیسهی ضد آب و در یک جای امن و در محلی به دور از احتمال خیس شدن باشد قرار دهید.
۴) کامل کردن واکسیناسیون کزاز:
واکسیناسیون کودکان را کامل کنید. بزرگسالانی که از آخرین واکسن کزاز آنها ده سال گذشته است میبایست دوباره واکسن کزاز را دریافت کنند. چون امکان به وجود آمدن زخم و خراش در چنین شرایطی بیشتر میشود و هر زخمی میتواند احتمال ابتلا به کزاز را بالا ببرد. به طور معمول، خانمهایی که در ده سال اخیر فرزندی به دنیا آوردهاند، واکسن کزاز را دریافت کردهاند. به همین ترتیب، مردانی که در ده سال اخیر در خدمت سربازی بودهاند، واکسن کزاز را دریافت کردهاند.
۵) کاهش خطرات فیزیکی داخل و اطراف خانه:
وسایل و اشیائی که در ایوان و حیاط و بیرون از ساختمان هستند و ممکن است با باد و طوفان حرکت کنند یا از جا کنده شوند را به درون خانه بیاورید یا در جای خود کاملا محکم کنید. برای چاه توالت و کفشویها و محلهای خروج آب، دریچه یکطرفه یا مسدود کنندههای لاستیکی یا پلاستیکی تهیه کنید که به شکلی که مانع برگشت و ورود آب فاضلاب و سیلاب به درون خانه بشوند (دریچه کنترل فاضلاب). اگر امکان تهیه پمپ تخلیه آب که با سوخت یا برق اضطراری کار میکند را دارید، آن را در درون خانه و در محلی قرار دهید که به سادگی به زیر آب نرود.
مرحله آمادهباش قبل از وقوع سیل
مرحله هشدار یا آمادهباش یعنی احتمال بروز سیل یا آبگرفتگی دارد زیاد میشود و ممکن است به مرحله دستور تخلیه برسد.
مرحله آماده باشیعنی بارندگیهای شدید شروع شده و از رادیو و تلویزیون اعلام شده که ممکن است سیلاب یا سیل جاری شود ولی هنوز دستور تخلیه منطقه داده نشده است. هر قدر ارتفاع محلی که خانه شما در آن قرار دارد کمتر باشد و یا به مسیرهای بالا آمدن و جاری شدن آب نزدیکتر باشد، احتمال این که زودتر لازم شود خانه را ترک کنید یا دستور تخلیه داده شود بیشتر است. احتمال دارد رادیو و تلویزیون، زودتر یا دیرتر دستور تخلیه منطقه را صادر کنند و یا اصلا نکنند، اما با توجه به شدت بارندگی و محل قرار گرفتن خانه خود و سایر شرایط، ممکن است لازم شود خود شما تصمیم به تخلیه یا خروج از خانه را بگیرید.
۱) کسب اخبار:
به اعلانها و اطلاعیههای وسایل ارتباط جمعی محلی و استانی و کشوری توجه کنید و گوش به زنگ باشید.
۲) آمادگی برای خروج از خانه:
با اعضای خانواده تماس بگیرید و برای مرحله تخلیه یا خروج از خانه آماده شوید. وسیله نقلیه (دارای سوخت کافی) خود یا فامیل و دوستان را که از قبل یا همین حالا ترتیب میدهید را مهیا کنید. کولهپشتیهای وضعیت اضطراری را جلوی دست بگذارید. تلفنها و پاور بانکها را شارژ کنید و جا نگذارید. داروها، پول نقد و کارتهای شناسایی را فراموش نکنید. دریچههای فاضلاب و کفشویها را ببندید. همه درها و پنجرهها را ببندید. آماده قطع کردن آب و برق و گاز خانه قبل از خروج باشید.
۳) مسدود کردن مسیر ورود آب به داخل خانه:
چند ردیف کیسه شن جلوی محل بالا آمدن آب و ورود آن به زیرزمین و در خانه بگذارید.
مرحله تخلیه یا خروج از خانه
مرحله دستور تخلیه یعنی بروز سیل یا آبگرفتگی قطعی است و باید محل را ترک کرد. با بروز این مرحله نکات زیر به صورت جدی توجه فرمایید:
۱) هرگز هشدارها، اعلانها و دستور تخلیه منطقه را دست کم نگیرید چون موضوع مرگ و زندگی در میان است.
۲) هر قدر ارتفاع محلی که خانه شما در آن قرار دارد کمتر باشد و یا به مسیرهای بالا آمدن و جاری شدن آب نزدیکتر باشد، احتمال این که لازم شود زودتر خانه را ترک کنید یا دستور تخلیه داده شود بیشتر میباشد. احتمال دارد رادیو و تلویزیون، زودتر یا دیرتر دستور تخلیه منطقه را صادر کنند و یا اصلا یادشان برود، اما با توجه به شدت بارندگی و محل قرار گرفتن خانه خود و سایر شرایط، ممکن است لازم شود خود شما تصمیم به تخلیه یا خروج از خانه را بگیرید.
۳) کولهپشتیهای وضعیت اضطراری را برداشته و آماده رفتن شوید.
۴) دوشاخه همه وسایل برقی را از پریز بکشید. آب و برق و گاز خانه را قطع کنید. همه درها و پنجرهها را ببندید.
۵) وسایل اضافی با خود نبرید. از جادهها و مسیرهای مطمئنی که از قبل شناسایی و مشخص کردهاید حرکت کنید.
۶) توجه کنید که ارتفاع آب اگر حدود ۳۰ سانیمتر (یک وجب و نیم، یا تا حدود نیمه ارتفاع لاستیک پراید) باشد، میتواند خودرویی مانند پراید را با خود ببرد، و یا از کنترل راننده خارج کند، یا گیر بیندازد و یا آن را شناور کند. از مسیر دیگری بروید. موضوع مهم دیگر این است که سیلاب ممکن است قسمتهایی از راه یا جاده را تخریب کرده باشد ولی چون آب روی آن را پوشانده است، وضعیت جاده زیر آن دیده نشود.
۷) اگر در هنگام رانندگی متوجه شدید ارتفاع آب به سرعت در حال بالا آمدن است، یا ماشین دارد از کنترل شما خارج میشود یا گیر کرده است، از ماشین پیاده شده و به سمت مناطق مرتفعتر بروید.
۸) آب جاری به ارتفاع حدود ۳۰ سانیمتر (یک وجب و نیم، یا تا نیمه ارتفاع بین زانو و زمین) میتواند کسی که پیاده در آب راه میرود را به زمین بزند. اگر آب تا زانو برسد، میتواند فرد را با خود ببرد. از مسیر دیگری بروید. اگر مجبور هستید پیاده بروید، سعی کنید از قسمتهایی که آب در آن در حال حرکت نیست یا سرعت و ارتفاع کمتری دارد بروید. از یک چوب یا وسیلهای مانند آن استفاده کنید که سفت بودن زمین زیر پایتان برای قدم بعدی که میخواهید بردارید را امتحان کنید تا در گودال یا گل شل قدم نگذارید. کودکان را در بغل بگیرید.
۹) از عبور از کنار محلهای خطرناک یا ماندن در آنها خودداری کنید: رودخانه، نهر، کانال، سد و آببند و خاکریز، پایین دره و سراشیبی، تونل، زیر گذر، ساختمانها و تاسیسات (یا ستون و تیر و تخته) تخریبشده یا نیمه تخریبشده. حتیالامکان از راههای فرعی و بیراهه نروید. هرگز وقتی که خیس هستید یا در آب ایستادهاید به وسایل متصل به برق شهر دست نزنید.
مرحله اسکان موقت
در مرحله اسکان موقت به نکات زیر به صورت جدی توجه کنید:
۱) وضعیت و محل اعضای خانواده را به فامیل و دوستان و آشنایان اطلاع دهید.
۲) از وسایل کمکهای اولیهای که همراه دارید در صورت لزوم استفاده کنید. برای فراهم کردن رسیدگی پزشکی به افراد مصدوم و بیمار، کسب اطلاع و اقدام کنید.
۳) به آب سیلاب دست نزنید و نگذارید بچهها در آب در حال حرکت یا جایی که آب ایستاده است و آبگرفتگی دارد بازی کنند. ممکن است میکروب یا مواد شیمیایی یا خزندگان در آب وارد شوند یا سیم یا کابل برق در آب افتاده باشد. واضح است که هرگز از آب سیل و سیلاب نمیتوان برای نوشیدن استفاده کرد. دستان خود و کودکان را پس از تماس با آب سیلاب بشویید. بعد از رفتن به توالت و قبل از غذا دستان خود و کودکان را بشویید تا به اسهال مبتلا نشوید. جزییات پیشگیری و مقابله با بیماریهای اسهالی و وبا در یک نوشته جداگانه آمده است (اینجا).
۴) تا زمانی که اعلام نشود و یا این که وضعیت پایدار نشده باشد، به خانه و به مناطق سیلزده برنگردید.
بازگشت به خانه سیلزده
در زمان بازگشت به خانه سیلزده به نکات زیر با دقت توجه کنید:
۱) در محلهایی که سیلاب و سیل عقبنشینی کرده، با احتیاط رفت و آمد کنید. چرا که استحکام جادهها و خیابانها ممکن است در اثر جریان سیل ضعیف شده باشد و احتمال دارد خودرو در اثر وزن خود به زمین فرو برود.
۲) نزدیک ساختمانها و تاسیسات تخریبشده یا نیمه-تخریبشده نروید چون ممکن است فرو بریزند. ساختمانهایی که اطراف آنها را آب تا ارتفاع زیادی گرفته نیز ممکن است دچار تخریب شده و باعث صدمه شوند.
۳) کودکان را در ابتدا همراه خود به داخل خانه نبرید. در زمان ورود به خانه خیلی هشیار باشید احتمال ریزش بعضی قسمتهای ساختمان وجود نداشته باشد. ممکن است پیهای ساختمان یا دیوارها آسیب دیده باشند ولی در ابتدا، خرابی به چشم قابل مشاهده نباشد و ساختمان در ظاهر سالم به نظر برسد.
۴) سعی کنید در روشنایی روز به خانه برگردید تا نیازی به روشن کردن چراغ نباشد. اگر در تاریکی به خانه رسیدید، بهتر است شب را در بیرون از خانه بمانید و فردا صبح کار را شروع کنید. همچنین ممکن است گاز نشت کرده و احتمال انفجار وجود داشته باشد. بنابراین از کبریت و فانوس و مشعل و مانند آن استفاده نکنید. روشن و خاموش کردن چراغ قوه را بیرون از ساختمان انجام دهید.
۵) به محض آن که بوی گاز احساس کردید یا به نشتی گاز مشکوک شدید، شیر اصلی گاز را، اگر بسته نیست بندید، همه پنجرهها را باز کرده و بلافاصله خانه را ترک کنید. به آتشنشانی یا شرکت گاز اطلاع دهید. چراغها را روشن و خاموش نکنید. از انجام هر کاری که میتواند باعث ایجاد جرقه شود احتراز کنید.
۶) خرابیها، ترکها، خمیدگیها، و دیوارها و سقفهای ریخته و شکمداده را بررسی کنید. مواظب ریزش آنها باشید. اگر شدت صدمات زیاد است، ممکن است لازم شود از یک مهندس یا معمار بخواهید که استحکام و صدمات خانه را مورد بررسی قرار دهد. تا آن زمان در بیرون از خانه بمانید و یا چادر بزنید.
۷) هرگز وقتی که خیس هستید یا در آب ایستادهاید به وسایل متصل به برق شهر دست نزنید. اگر کابل یا سیم برق در آب افتاده است، به آن دست نزنید و از آن دور شوید. فقط برقکار یا اداره برق باید آن را از آب خارج کند. اگر کنتور برق خیس شده است، دست زدن به آن ممکن است خطر برقگرفتگی داشته باشد. باید توسط یک برقکار تمیز و خشک و سپس روشن شود. اگر جرقه زد یا بوی سیم سوخته ایجاد شد باید کنتور قطع شده و توسط برقکار رفع عیب شود. همه وسایل برقی باید قبل از زدن دوشاخه به برق، کاملا تمیز و خشک شوند.
۸) پنجرهها و درها را باز کنید تا هوا به داخل خانه جریان پیدا کند. از پنکه و یا فن برای کمک به خشک شدن رطوبت استفاده کنید. جهت وزش هوای پنکه باید رو به بیرون از پنجره یا در اتاق باشد تا هوای مرطوب و یا احیانا آلوده به کپک و قارچ را به بیرون ببرد. پنکه را در جهتی قرار ندهید که هوا را از بیرون به داخل اتاق بدمد. باید به بیرون بدمد.
۹) آب لولهکشی ممکن است گلآلود باشد یا این که به آب فاضلاب یا گازوئیل آلوده شده باشد و یا ممکن است آب قطع شده باشد. آب آشامیدنی و آب مورد استفاده برای تهیه غذا لازم است حتمأ سالم و قابل شرب باشند. آب آشامیدنی سالم باید حداقل از نظر ظاهری، بدون مواد و ذرات معلق بوده و بدون رنگ و بو و مزه غیرمعمول باشد. در صورت امکان از آب بطری بستهبندی شده استفاده کنید. با توجه به شرایط سیل و قطع و وصل آب، آبی که از لولهکشی آب یا از تانکرهای آبرسانی تهیه میشود را باید حداقل پنج تا ده دقیقه جوشاند. جزییات روش تصفیه آب آشامیدنی در مواقع کمبود آب در یک نوشته جداگانه آمده است (اینجا). دستان خود و کودکان را پس از تماس با آب سیلاب بشویید. بعد از رفتن به توالت و قبل از درست کردن و خوردن غذا دستان خود و کودکان را بشویید تا به اسهال مبتلا نشوید. جزییات پیشگیری و مقابله بیماریهای اسهالی و وبا در یک نوشته جداگانه آمده است (اینجا).
۱۰) تمامی حجم آب و گل و لای داخل خانه، -به خصوص در زیرزمین یا طبقه پایینتر از سطح زمین- را در یک روز خالی نکنید، بلکه این کار را در چند روز متوالی انجام دهید. چون خالی کردن یکباره همه حجم و ارتفاع آب در یک روز، خصوصا در زیرزمین، ممکن است باعث ریزش دیوارها شود.
۱۱) تمام مواد غذایی، داروها، و لوازم و مواد بهداشتی مانند مسواک و خمیر دندان که خیس شدهاند را باید در کیسههای پلاستیکی در بسته دور ریخت.
۱۲) در زمان تمیز کردن خانه و وسایل آن از ماسک، دستکش پلاستیکی یا یک بار مصرف، و چکمههای لاستیکی استفاده کنید. برای تمیز کردن سطوح و وسایل از مایع ظرفشویی یا پودر لباسشویی، و یا وایتکس استفاده کنید. وایتکس را با هیچ مایع یا ماده دیگری مخلوط نکرده و همزمان با هیچ پاککننده دیگری از وایتکس استفاده نکنید چون ممکن است باعث مسمومیت شود. درها و پنجرهها را باز بگذارید و از پنکه رو به بیرون استفاده کنید.
۱۳) وسایل و اشیاء پنبهای و پشم شیشهای، لحاف، تشک، پتو، بالش، خوشخواب، مبل، پشتی، و مانند آنها که با آب آلوده تماس داشتهاند، آب را جذب کردهاند؛ بنابراین نمیتوان آنها را کاملا تمیز یا ضدعفونی کرد. تمام این وسایل باید دور ریخته شوند. فرش را به قالیشویی بدهید و یا با آب و پودر رختشویی کاملا شسته و در آفتاب کاملا خشک کنید.
۱۴) همه سطوحی که بر روی آنها کپک رشد کرده است را باید با کمک اسکاچ و مواد شوینده مانند محلول سفیدکننده (یک فنجان وایتکس در هر یک لیتر آب) تمیز نموده و کاملا خشک کرد. در حین این کار حتماً از ماسک ان-۹۵ (N95) استفاده کنید که ذرات کپک یا قارچ به داخل ریههای شما نرود (اگر نبود، دو عدد ماسک معمولی روی هم). چیزهایی را که میتوان به بیرون از خانه برد، در فضای آزاد کپکزدایی کنید. بچهها و افراد مسن در داخل فضای سربستهای که در آن کپکزدایی انجام نشده و یا در حال انجام است نمانند.
۱۵) تا زمانی که اقدامات اساسی گفته شده در بالا را به نحو کامل و موثر انجام ندادهاید، به طور کامل در داخل خانه مستقر نشوید. برای استراحت و نیز خوابیدن در شب در محوطه بیرون از خانه بمانید.
****
وضعیت کنونی سیلها در دوران فروپاشی اقلیمی ناشی از گرمایش کره زمین
انواع سیلها در گذشته بر اساس خصوصیات وقوعشان به دو گروه کلی تقسیم میشدند: سیلهای رودخانهای و سیلهای ساحلی. سیلهای رودخانهای میتوانند به صورت فصلی و یا در اثر بارندگیهای شدید روی دهند. سیلهای ساحلی در کناره اقیانوسها و دریاها روی میدهند. سیلهای رودخانهای به دنبال افزایش بارندگی روی میدهند و میتوانند با باد شدید و طوفان همراه باشند یا نباشند. سیلهای ساحلی با باد شدید و طوفان همراه هستند و ممکن است با افزایش بارندگی همراه باشند یا نباشند.
اما با گرمایش مفرط کره زمین، گروه سومی از سیلها هر چه بیشتر در حال روی دادن هستند که سیلهای ناشی از بارندگیهای بسیار شدید و غیرمعمول میباشند. این گروه از سیلها ممکن است در هر نقطهای روی دهند، در شهر، در روستا، یا در دشت و صحرا. وقوع این گروه از سیلها نه وابسته به وجود رودخانه است و نه الزاما در کناره ساحلها روی میدهد. بلکه بارندگی بسیار شدید و غیرمعمول در مدت نسبتا کوتاه، حجم بسیار زیادی از آب و سیلاب را به راه میاندازد و میتواند با جاری شدن در شهرها تخریب و صدمه جانی ایجاد کند. یعنی خصوصیت غافلگیر کننده دارند. چنین سیلهای بیسابقه یا کمسابقه، در گذشته ممکن بود مثلا هر صد سال یا چند صد سال یکبار روی دهند ولی با گرمایش مفرط کره زمین، به جای هر صد سال یکبار، اکنون دیگر هر ۱۰ سال یا ۵ سال یکبار، و حتی تا چند بار در سال روی میدهند. همچنین فراوانی و شدت انواع معمول و قبلی سیلها، یعنی سیلهای رودخانهای و سیلهای ساحلی نیز، در اثر گرمایش کره زمین و فروپاشی اقلیمی افزایش یافته و بیشتر و شدیدتر هم خواهد شد.
از تابستان ۱۴۰۲ به بعد ( تا حالا که مهر ماه ۱۴۰۲ است)، سیلهای ناشی از بارندگیهای بسیار شدید و کمسابقه، به صورت هفتگی و روزانه در نقاط متعددی از کره زمین و در کشورهای مختلف در حال روی دادن هستند. احتمال دارد وقوع چنین سیلهایی در نقاط مختلف ایران نیز بیشتر و شدیدتر شود. فراوانی و شدت سیلهای رودخانهای و ساحلی نیز به تدریج بیشتر میشوند. عدم تعمیر و نگهداری به موقع و مناسب سدها در خارج از شهرها و مسیلها و آببندها در داخل شهرها، گستردگی و شدت صدمات جانی و مالی ناشی از انواع بارندگی و سیل را بسیار بیشتر میکنند. در ایران، یک عامل اضافه نیز وجود دارد که عبارت است از احداث سد در نقاطی که اصولا نباید سد ساخته میشده و سدهای ساخته شده نیز معلوم نیست از نظر فنی چقدر مستحکم هستند.
وضعیت کنونی سیلها در دوران در فروپاشی اقلیمی، این است که خصوصیات غیرمعمولی دارند. یعنی سیلها به دنبال بارندگیهایی رخ میدهند که از نظر محل، شدت، طول مدت و فصل سال، غیر معمول هستند. بارندگیهای شدید و بسیار شدید ممکن است در نقاطی روی دهند که قبلا اصلا باران نمیآمده یا خیلی کم میآمده. همچنین در نقاطی که قبلا هم بارندگی داشتهاند، با شدتهای بیسابقه و غیرمعمول بارندگی روی میدهد و یا در فصلهای غیر معمول برای بارندگی اتفاق میافتد. مثلا در فصل خیلی زود یا خیلی دیر برای بارندگی روی میدهد. یا اصولا خارج از فصل معمول بارندگی اتفاق میافتد. این وضعیت، در واقع به دلیل به هم خوردن الگوی قدیمی آب و هوا و پدیدههای جوی در کره زمین است. گرمای مفرط دمای هوا، کمآبی، خشکسالی، کمبود و گرانی مواد غذایی و قحطی نیز روی دیگر پدیده در همریختگی و فروپاشی اقلیمی هستند.
به هر حال و گذشته از تمام مسائل و جنبههای مختلف سیل و طوفان و کمآبی و فروپاشی اقلیمی، مطالب مربوط به آمادگی و کاهش آسیب برای سیل، میتوانند در جهت کاهش صدمات جانی و مالی ناشی از بارندگی و سیل به ما کمک کنند.
منابع
– Floods , U.S. Department of Homeland Security
– Floods , Government of Canada
مقالات مرتبط
در همین مورد